همه چیز درباره دله و سنت‌های قهوه نوشی عربی

قهوه در فرهنگ اعراب جایگاه ویژه‌ای دارد. اعراب کاشف و معرفی کننده این نوشیدنی مشهور به جهان بوده‌اند. درست کردن قهوه عربی با استفاده از قهوه جوش ویژه‌ای انجام می شود که دَله نام دارد و در این مطلب نگاهی به این وسیله و نیز سنت‌های قهوه نوشی اعراب خواهیم انداخت. برای خرید دله می‌توانید به وبسایت بسیط مراجعه و سفارش خود را ثبت کنید.

در این مقاله اطلاعاتی درباره مطالب زیر کسب خواهید کرد:

دله چیست؟

دله یک نوع قهوه‌جوش سنتی عربی است که به‌ طور معمول برای تهیه و سرو قهوه ترک استفاده می‌شود. این ظرف معمولاً از فلزاتی مانند مس یا برنج ساخته شده و دارای طراحی خاصی است که شامل یک دهانه باریک و یک دسته بلند است. دله به‌  ویژه در کشورهای خلیج فارس و نیز در ترکیه رایج است و در مراسم‌ها و مناسبت‌های مهم برای پذیرایی از مهمانان مورد استفاده قرار می‌گیرد. قهوه‌ای که در دله تهیه می‌شود معمولاً با هل یا دیگر ادویه‌های معطر مزه‌دار می‌شود.

قهوه دله یا عربی چیست؟

نوشیدنی‌ای که امروزه به نام قهوه عربی شناخته می‌شود، درواقع از دانه‌های معمولی قهوه تهیه می‌شود. قهوه عربی از معدود قهوه‌هایی است که با ترکیب ادویه‌های مختلف تهیه می‌شود که رایج‌ترین آن‌ها هل است. میخک، زنجبیل و زعفران نیز بنا به آداب و رسوم مناطق مختلف ممکن است استفاده شوند. در دم قهوه عربی از شیر یا شیرین کننده‌ها مانند شکر استفاده نمی‌شود و از همین رو این قهوه با خرما، میوه خشک و یا خوراکی‌های شیرین دیگر سرو می‌شود. به طور کلی، قهوه عربی دارای طعم و آرومای قوی و تلخ همراه با طعم ادویه‌هایی مانند هل و زعفران است.

معنی "دله" در عربی

در عربستان به ظرفی که برای دم فهوه استفاده می‌شد راکوا (Rakwa) گفته می‌شد. کلمه دله در لغت نامه قدیمی عربی وجود ندارد چرا که منشا آن به کلمه دالوا در منطقه‌ای دیگر بازمی‌گردد. دالوا (Dalwa) در زبان مردن لونت (افرادی که در نزدیکی و حومه دریای مدیترانه زندگی می‌کردند.) به سطلی گفته میشود که برای پر کردن آب از چاه و کشیدن آن به بالا استفاده می‌شود. اما از آنجایی که شکل این ظرف برای اولین بار توسط مردم لونت طراحی شده در ابتدا دالوا نام گرفت و بعد از مدتی به دله تغییر یافت. گفته می‌شود که کلمه دَله مشتق از دلل به معنی نازپرورده و یا «به دقت و با توجه بسیار ساخته شده» است و به ای موضوع اشاره می‌کند که سازندگان توجه زیادی به ظرافت و زیبایی این وسیله داشته‌اند.

دله در فرهنگ عربی

ابزار دم قهوه عربی که دله نام دارد جایگاه خاصی در فرهنگ خاورمیانه دارد. بدنه گلابی شکل دله دهانه دراز و در کل طراحی خاصی که این ابزار دارد زیبایی و جذابیت خاصی به آن بخشیده است. اما اهمیت دله مربوط به چیزهایی فراتر از ظاهر و زیبایی است. در واقع دله نمادی از ارزش‌ها مهمان نوازی سخاوتمندی و خانواده جوامع عربی است. مردم این منطقه بخشی از اوقات خود را صرف نوشیدن قهوه عربی در کنار دوستان و خانواده می‌کنند که لحظاتی دلچسب و صمیمانه را در کنار آن‌ها برای خود به ارمغان می‌آورند. در نتیجه می‌توان گفت دله و قهوه عربی نشانی از اهمیت بالای خانواده و ارتباطات در جوامع عربی است.

عکس مرد عرب

تاریخچه دله

تاریخچه دله و قهوه عربی حداقل به 5 قرن پیش باز می‌گردد زمانی که در شهر یمن شروع و سپس به مناطق و شهرهای دیگر در خاورمیانه گسترش یافت و در حدود قرن 15 قهوه عربی برای اولین بار در منطقه خاورمیانه مورد استفاده قرار گرفت. عرب‌ها تکنیک‌های رست دم کردن و فیلتر کردن قهوه را برای اولین بار ابداع کردند که به مرور منشا تکنیک‌های بروز دم قهوه قرار گرفت. در آن دوره عرب‌ها قهوه‌های خود را در ابزار دمی از جنس فلز یا رس دم کرده و بلافاصله در فنجان‌های بدون دستگیره سرو می‌کردند. به مرور با پیشرفت گسترده در زمینه دم قهوه ابزارهای خاصی به شکل گلابی با دهانه بلند ساخته و به عنوان ابزار دم قهوه عر بی مورد استفاده قرار دادند که دله نام گرفت. طعم قهوه‌هایی که دم می‌کردند نیز با گذشت زمان تغییر کرده و طعم‌های هل زعفران و گلاب را به قهوه‌های خود اضافه کردند.

جنس دله عربی

در گذشته، دَله‌های سفالی کاربرد زیادی داشته‌اند اما امروزه این دله‌ها بطور محدود دیده شده و نمونه‌های قدیمی آن نیز در موزه‎ها نگهداری می‌شود. امروزه بیشتر دله‌ها فلزی هستند و از جمله فلزات مختلفی که برای ساختن دَله مورد استفاده قرار می‌گیرند می‌توان به مس، برنج، استیل و نقره اشاره کرد و حتی درمیان اشراف ثروتمند، نمونه‌های طلایی آن نیز مشاهده می‌شد. همچنین دله‌ها معمولا دارای تزئینات و نقش‌های حک شده هستند. این ویژگی‌ها بنا به منطقه‌ای که دله در آنجا ساخته شده متغیر است.

نحوه تهیه و دم آوری قهوه عربی با استفاده از دَله

1. ابزار مختلفی برای تهیه قهوه عربی استفاده می‌شود که در حالت کلی به این لوازم المعامیل گفته می‌شود. پروسه آماده‌سازی قهوه عربی با دانه‌های سبز آغاز می‌شود و انواع مختلفی از دانه‌های قهوه ممکن است به صورت خالص و یا به حالت ترکیبی با یکدیگر برای بدست آوردن طعمی خاص استفاده شوند.

2. مرحله بعدی رُست یا برشته کردن قهوه است. برای این کار دانه‌های سبز قهوه در ظرفی مانند ماهیتابه که المحماس نامیده می‌شود تفت داده می‌شوند. معمولا درجه رُست مورد نیاز برای قهوه عربی ملایم است ولی از نظر تاثیری که میزان رُست بر طعم نوشیدنی دارد، تنوع زیادی در این زمینه به چشم می‌خورد که وابسته به علایق و سلیقه‌های مختلف است.

3. دانه‌های رُست شده در هاون ویژه‌ای که المجمر نامیده می‌شود کوبیده شده و به پودر قهوه تبدیل می‌شوند. ترجیح بر این است که تا حدامکان، پودری با دانه‌های ریزتر بدست آید. بسته به دستورالعمل، ممکن است ادویه‌جات مورد استفاده به همراه قهوه کوبیده شوند. در برخی دستورالعمل‌ها نیز ادویه‌ها به طور مجزا از دانه‌های قهوه در هاون کوبیده شده و در مراحل بعدی به قهوه افزوده می‌شوند. دانه‌های قهوه آسیاب شده باید به اندازه پودر قهوه ترک ریز باشند. برای خرید قهوه ترک با قیمت عمده از وبسایت بسیط کالا اقدام کنید.

4. حال برای شروع دم قهوه عربی باید ابتدا به مقدار مورد نیاز آب در دله ریخته و آن را جوشاند. حرارت دهی به دَله روی ذغال، آتش و نیز از طریق قرار دادن و حتی دفن کردن بخش بزرگی از دله در زیر شن‌های داغ صحرا انجام می‌شد که امروزه نیز استفاده این روش‌ها در مناطق زیادی دیده می‌شود. البته در مصارف خانگی می توان به سادگی دله را روی اجاق گاز قرار داد.

5. پس از به جوش آمدن آب حدود یک الی دو دقیقه صبر کرده و سپس به ازای هر فنجان، یک الی دو قاشق قهوه به آب اضافه کنید.

6. دله محتوی آب و پودر قهوه باید تا چند دقیقه روی حرارت بسیار ملایم باشد. پس از آن حباب‌های ریزی شروع به پدید آمدن در کناره‌های دله می‌کند که نشان از دم کشیدن قهوه عربی است.

7. در این مرحله دَله را از روی حرارت برداشته و بعد از حدود یک دقیقه استراحت، ادویه‌ها را به آن اضافه کنید.

8. دله را مجددا روی حرارت قرار داده و منتظر بمانید تا پس از مدت زمان کوتاهی کف یا فوم قهوه پدیدار شود. با تشکیل کامل فوم قهوه، دم آوری به پایان رسیده و باید دله را از روی حرارت بردارید.

9. برای سرو قهوه عربی از فنجان‌های کوچک استفاده می‌شود و بهتر است دقت شود که تفاله قهوه و ادویه‌ها وارد فنجان‌ها نشود. شکل پهن تر قسمت پایین دَله کمک می‌کند که با اندکی دقت، تفاله در انحنای بدنه باقی بماند و با مایع دم شده قهوه مخلوط نشود.

آداب و آیین‌های قهوه نوشی در میان اعراب

همان طور که در ساخت و تزئینات دَله جزئیات و ظرایف بسیاری وجود دارد، آداب قهوه نوشی در میان اعراب نیز بسیار مفصل و دقیق است و با مناسک و مراسم خاصی انجام می‌گیرد. البته این مناسک برای زمانی است که قهوه نوشی بخشی از یک رفتار جمعی و اجتماعی باشد. پذیرایی از مهمان، انواع مراسم از قبیل خواستگاری، عروسی و نیز قرارها و دیدارهای کاری از جمله مواردی هستند که نوشیدن قهوه حضور پررنگی در آن ها دارد.

مکان قهوه نوشی

به شکل سنتی، قهوه نوشی در مکان ویژه‌ای انجام می‌شود که مَضیف نام دارد و تقریبا کارکرد اتاق پذیرایی یا اتاق مهمان را دارد. طبق سنت‌های کوچروی بسیار کهن، مضیف یک چادر یا سازه‌ای سبک است که برای این منظور ساخته می‌شود. در بیشتر قسمت‌های عرب نشین ایران، مَضیف‌ها از نی ساخته می‌شوند. برخی سازمان‌های دولتی و خصوصی مضیف‌هایی برای خوش آمدگویی به گردشگران نیز در این مناطق دایر کرده‌اند.

آداب سرو قهوه

قهوه توسط فردی که ساقی نامیده می‌شود، درون دَله حمل شده و نزد مهمان آورده می‌شود. ساقی بصورت ایستاده فنجان مهمان را پر می‌کند و بدون هیچ کلامی قهوه را تعارف می‌کند. مقدار کمی قهوه در فنجان ریخته می‌شوند که معمولا بیش از یک سوم تا یک چهارم آن نیست. رسم بر این است که ساقی فنجان را به آرامی به دَله بزند و صدایی ایجاد کند تا اگر مهمان درحال صحبت باشد، با این صدا متوجه ریخته شدن قهوه برایش شود. ساقی باید به اصول رعایت اولویت بین مهمان‌ها بر اساس آداب و رسوم آشنا باشد. همچنین اگر پدر و پسری در جمع باشند، پدر نمی‌تواند ساقی شود. از بین چند برادری که در جمع حاضر باشند نیز می‌بایست برادر بزرگتر ساقی شود.

عکس سرو قهوه عربی

آداب نوشیدن قهوه

مهمان باید فنجان قهوه را با دست راست بگیرد و بدون گذاشتن روی زمین بنوشد. اگر فنجان بر زمین گذاشته شود نشانه داشتن خواسته‌ای از میزبان است. پس از نوشیدن فنجان اول، مهمان آن را به ساقی باز می‌گرداند. اگر فنجان را اندکی به چپ و راست تکان داده و سپس به دست ساقی بدهد، یعنی میل به نوشیدن فنجان دیگری ندارد اما اگر آن را به‌ صورت عادی پس بدهد، نشانه خواستن قهوه‌ای دیگر است. گفته می‌شود که در گذشته‌های دور، وقتی مجالس سران قبیله برقرار می‌شد و صحبت های مهمی در حال انجام بود، از افراد ناشنوا برای انجام پذیرایی استفاده می‌شد تا کسی از صحبت‌های انجام شده مطلع نشود و رسم تکان دادن برای اطلاع دادن به این افراد استفاده و شروع شد. نام فنجان‌هایی که سرو می‌شد به ترتیب زیر است:

● فنجان اول: الهیف
● فنجان دوم: الضیف
● فنجان سوم: الکیف
● فنجان چهارم: السیف

بهترین انواع دله‌های قدیمی

در گذشته برای درست کردن دله از مس قرمز یا زرد استفاده می‌شد. یک دله خوب با جلایش شناخته می‌شد، به طوری که جلا و درخشش زیاد دله نشانه‌ استفاده از مس مرغوب در تولید دله بود. بهترین انوع دله‌هایی که در گذشته تولید می‌شدند شامل موارد زیر است:

دله ال هاساویا (Al Hasaweya)

همانطور که از نامش پیداست این نوع دله در ال احسا (Al Ehsaa) تولید شده و جزو یکی از بهترین دله‌هایی بود که در عربستان سعودی مورد استفاده قرار می‌گرفت.

عکس دله ال هاساویا

دله ال قوراشیا (Al Quorasheia)

دله قوراشیا که در مکه تولید می‌شد، به قبیله قریش نسبت داده شده بود. این دله مشهور به داشتن کیفیت بالا و طراحی خاص بود.

دله ال حجازیا (Al Hejazeia)

این نوع دله همانطور که نامش پیداست در حجاز درست شده و با کیفیت بالا و طراحی منحصر به فرد و متفاوتی که از بقیه دله‌ها داشت در بین مردم بسیار شناخته شده بود. به طوری اگر فردی این نوع دله را خریداری می‌کرد کل منطقه از این موضوع خبردار می‌شدند.

دله ال هایلیا (Al Hayleya)

دله هایلیا که در هایل (Hayel) تولید می‌شد، مشهور به دقت و ظرافت بود. از این رو ال هایلیا به عنوان زیباترین دله در عربستان سعودی شناخته می‌شد.

دله ال بغدادیا (Al Baghdadeya)

این دله نوعی دله عراقی است که در بغداد درست شده و به طور گسترده در بغداد و کشورهای اطراف خلیج فارس توزیع و فروخته می‌شد.

دله ال همسیا (Al Hemseya)

این دله در هومس (Homs) تولید شده و در ابتدا در سیریا (Syria) و بعد از آن در عربستان سعودی توزیع شد. این نوع دله نسبت به تمامی دله‌هایی که در بالا اشاره کردیم ارزان‎تر بود و به همین دلیل مردم در عربستان سعودی به سرعت آن را خریداری می‌‎کردند.

دله ال اسف (Al Assaf)

دله ال اسف در کره و از جنس استیل ضد زنگ ساخته شد. دله‌های دیگر بعد از چند ماه استفاده نیاز به اسکراب یا سابیدن داشتند تا باعث تغییر طعم قهوه نشوند اما دله ال اسف نیازی به این کار نداشت.

ساختمان و نام اجزای دله

دله انواع گوناگونی دارد که تفاوت‌هایی در جنس و ساختمان آن‌ها وجود دارد. این ظرف زیبا در شکل سنتی خود، بیشتر از فلز ساخته می‌شود و شکلی شبیه کوزه یا گلابی دارد. پایین تنه آن گرد و پهن بوده و قسمت بالایی آن قطر کمتری دارد و اغلب قسمت میانی دله نیز باریک ساخته می‌شود. محل خروج قهوه فرم خاصی دارد که به منقار پرندگان شباهت دارد و نیز دارای یک درب متصل به بدنه است.

دله جلوه‌ای از هنر

دله‌ها فراتر از ابزاری کاربردی دم قهوه عربی هستند، بسیاری از آن‌ها به تنهایی آثار شگفت‌انگیزی از هنر فلزکاری به شمار می‌آیند. طراحی خاص دله و سطح آن که با ظرافت کار شده هر دله را به یک اثر هنری و دارایی ارزشمد تبدیل کرده است. از این رو درست کردن یک دله نیازمند استعداد دقت و تلاش فراوان است. در روش‌های سنتی از ابزارهای دستی برای طراحی‌های ظریف مس برنج و نقره استفاده می‌شد. طرح‌های هندسی در هم تنیده‌ای که با دقت کامل و در مقیاس‌های کوچک تمام سطح دله را پوشش می‌دهند، تحت تاثیر سبک‌های هنری اسلامی بوجود آمده و گاهی از نقش‌های گل دار و خطاطی نیز برای تزئین آن‌ها به کار برده می‌شود. به طور کلی تفاوت‌هایی در نقش و نگار روی دله‌ها به چشم می‌خورد، اما فرم کلی دله همواره ثابت است.

عکس دله قهوه

دله نمادی از مهمان نوازی

دله نقشی اساسی در مراسم سنتی عربی برای پذیرایی از مهمانان و سرو قهوه دارد که این آیین پیوندهای اجتماعی و افراد را تقویت می‌کند. در این آیین به محض رسیدن مهمانان میزبان با دله‌ای زیبا و فنجان‌های کوچک بدون دسته بر روی سینی‌های زیبا از مهمانان پذیرایی می‌کند. قهوه عربی که سرو می‌شود نیز از عطر ادویه‌ای گرفته شده از هل و طعم تلخ و شیرین برخوردار است. آداب خاض و مشخصی مربوط به نحوه سرو و ارائه قهوه به مهمانان وجود دارد به طوری که اولویت براساس موقعیت اجتماعی و سن تعیین می‌شود. همچنین خودداری از نوشیدن قهوه یا اقدام به پذیرایی از خود قبل از افراد مسن‌تر امری بی‌ادبانه تلقی می‌شود. اگرچه امروزه سخت‌گیری‌ها درباره این سنت‌ها کمتر شده اما همچنان سنت سرو قهوه توسط میزبان برای مهمانان پابرجاست. در برخی خانه‌ها امروزه نیز همواره یک دله پر از قهوه را گرم نگه می‌دارند تا هر لحظه یک قهوه آماده برای پذیرایی از مهمانان داشته باشند.

دله در جهان مدرن

با وجود گسترش شهرنشینی و مدرنیته در خاورمیانه امروزه دله همچنین به عنوان نمادی معنادار ارزش خود را حفظ کرده است. به طوری که بسیاری از آثار هنری و سازه‌های شهری دله‌ها را برای ادای احترام و نیز زنده نگه داشتن تاریخ فرهنگی به نمایش می‌گذارند. هرچند فرهنگ و اداب کافه نشینی و عادات نوشیدن قهوه در حال تغییر است اما در این منطقه نسل‌های جدید همچنان آیین دم قهوه عربی را در دله از بزرگان خود می‌آموزند که آنان را به اجدادشان پیوند می‌دهد.

نتیجه‌گیری

پروسه دم آوری قهوه عربی از خاص‌ترین‌ روش‌ها در جهان است که طعم به خصوصی را به این قهوه می‌بخشد. این شیوه به عنوان بخشی از فرهنگ اعراب در ایران و کشورهای بسیار دیگری زنده است و پس از قرون متمادی اشکال تازه‌تری به خود گرفته و امروزه دله‌های مدرنی وجود دارند. اجتماعاتی که محل اصلی حضور قهوه عربی بود، در جهان مدرن کمتر تشکیل می‌شود و امروزه قهوه عربی بیشتر در جمع‌های کوچک و خانه‌ها مرسوم است. با وجود همه این تغییرات، قهوه عربی یک سنت بسیار قدیمی و قابل توجه است که زیبایی‌های خاص خود را دارد. دله به عنوان مهم‌ترین نماد قهوه‌نوشی به سبک عربی، حضور گسترده‌ای در جهان دارد. اگر علاقمند به قهوه سنگین و تلخ هستید و یا مزه‌های سرشار از ادویه را می‌پسندید، قهوه عربی می‌تواند مورد پسندتان باشد. انواع مختلف دله و نیز قهوه‌های مناسب برای درست کردن قهوه عربی را می‌توانید از بسیط کالا تهیه کنید. برای خرید دله عربی می‌توانید به شعبه حضوری بسیط در ارومیه مراجعه و یا از طریق وبسایت بسیط سفارشات خود را ثبت کنید.